Muzeum Wojska

[Miguel de Catalan]

Narzędzia do czyszczenia późnośredniowiecznej broni czarnoprochowej i ich zastosowanie __________________________________________________________________________________________________

[Miguel de Catalan]

Kij bojowy

Najprostsza odmiana broni drzewcowej o różnej długości, od kilku cm do 2,5 metra. Kij bojowy nie posiadał grotu, końce miał naturalne lub specjalnie dla celów walki spreparowane, czyli zaostrzone, pogrubione lub okute metalem. Kij bojowy był chętnie wykorzystywany jako broń przez ludność cywilną, wędrowców, mnichów, a nawet przez straże miejskie, szczególnie w sytuacjach, gdy użycie broni ostrej było niewskazane lub zabronione.

[Miguel de Catalan]

Goedendag

Broń służącą do walki wręcz. Składała się z drewnianego trzonu o długości do 150 cm rozszerzającego się ku górze, co nadawało mu kształt maczugi. Okuty na szczycie żelazną obręczą a jego zwieńczenie stanowił masywny metalowy szpikulec najczęściej o przekroju kwadratu. Goedendag najlepiej sprawdzał się w walce defensywnej. Rząd uzbrojonych w goedendagi piechurów stojących za pikinierami mógł decydować o zwycięstwie.

[Miguel de Catalan]

Pika

Dawna broń drzewcowa piechoty, używana przede wszystkim przeciwko kawalerii. Piki osiągały 5,5 - 6 metrów długości. Drzewce zakończone było metalowym grotem, co zwiększało skuteczność w boju. Pikinierzy, których główną broń stanowiła pika, byli również uzbrojeni w szpady lub inną krótką broń białą, ze względu na niewielką przydatność piki w bezpośrednim starciu.

Podczas bitwy pikinierzy byli na ogół zgrupowani w zwarte czworoboki, co zapewniało większą efektywność działania. Po wynalezieniu muszkietu pikinierzy stali się osłoną dla formacji wyposażonej w tę broń. Piki były w powszechnym użytku od czasów średniowiecza aż do XVII wieku, gdy wzrost zasięgu oraz skuteczności ognia prowadzonego z muszkietów z zamkiem skałkowym i armat spowodowały, że piki stały się mało użyteczne. W XVIII wieku piki zniknęły z pól bitew.

[Miguel de Catalan]

Gizarma

Broń drzewcowa o długim, płaskim grocie osadzonym na drzewcu długości 2-2,5 metra, zdobionym często w późniejszym okresie chwostem u nasady żeleźca. Początkowo żeleźce miało kształt kosy osadzonej pionowo, z długim, poziomym szpikulcem po tępej stronie oraz dwoma kolcami sterczącymi na boki. W końcowym okresie średniowiecza i w czasach późniejszych żeleźce uległo znacznym modyfikacjom, pozostał skierowany wprost ku górze ostry grot, poniżej niego znajdował się sierpowaty hak, a pod nim, po przeciwnej stronie kolec skierowany w bok. Przy nasadzie żeleźca znajdowały się kolejne dwa kolce, skierowane w przeciwne strony. Broń ta była używana przez piechotę, głównie w starciach z konnicą (haki umożliwiały ściągnięcie jeźdźca na ziemię).

Gizarma pojawiła się w XI wieku we Francji, potem w Anglii. W XV wieku rozpowszechniła się w Europie Zachodniej, w Polsce używana wyłącznie przez piechotę gdańską. Później wyszła z użycia bojowego, stając się, podobnie jak halabarda i glewia, bronią paradną, aby w XVII wieku zaniknąć zupełnie.

[Miguel de Catalan]

HALABARDA
Kasper Denhoff

Halabarda - dwuręczna broń drzewcowa, która zdobyła popularność między wiekiem XIV a wiekiem XV. Na 2,5-metrowym drzewcu osadzone było ostrze rozchodzące się na trzy strony: na siekierę, szpikulec sterczący pośrodku, mogący służyć zarówno do cięcia jak i kłucia, oraz na hak umożliwiający żołnierzowi zrzucenie za jego pomocą kawalerzysty z konia. Od XVI w. używana przez straż pałacową i miejską. Dzięki swej prostej budowie, wysokiej skuteczności i niskiemu kosztowi produkcji była bardzo popularna i szeroko dostępna. Używano jej głównie, aby pokonać pikinierów albo rycerzy walczących mieczem, gdyż długość tej broni zapewniała halabardnikom dużą przewagę.

Halabarda była podstawową bronią wczesnej armii szwajcarskiej od XIII wieku, następnie rozprzestrzeniła się także na inne kraje, w dużym stopniu ze szwajcarskimi wojskami zaciężnymi.

Pomimo nieprzydatności bojowej, halabardy są wciąż obecne, chociaż jedynie jako broń reprezentacyjna (np. Gwardia Szwajcarska)


Różne typy halabard

[Miguel de Catalan]

Kosa bojowa

Broń biała, powstała z przekształcenia narzędzia typowo rolniczego w broń. Ze względu na jej szczególne właściwości tnące oraz długi zasięg, kosa gospodarcza nadaje się do użycia jako broń bojowa po przekucie noża kosy gospodarczej o kąt 90 stopni (na sztorc) – tak, aby żeleźce stanowiło jedną linię z długim drzewcem, na którym jest osadzone. Możliwe że to z kosy bojowej wykształciły się inne, bardziej zaawansowane technologicznie typy siecznej broni drzewcowej, takie jak: glewia, gizarma.

[Miguel de Catalan]

Glewia

Broń drzewcowa, zaopatrzona w żeleźce w postaci grotu o kształcie szerokiego, jednosiecznego noża, niekiedy odgiętego lekko do tyłu, osadzonego na drzewcu o długości 2-2,5 metra. Późniejsze glewie miały jeden lub dwa kolce na grzbiecie noża, czasem wygięte lekko ku dołowi, co upodabniało je do gizarmy. Glewia pojawiła się w XII wieku, powszechnie używana była w XIV - XVI wieku jako broń piechoty. Od XVI wieku służyła już tylko jako broń paradna, na wyposażeniu straży pałacowych.

[Miguel de Catalan]

Rohatyna

Odmiana włóczni. Używana od czasów średniowiecza do początków XVIII wieku zarówno przez kawalerię jak i piechotę szczególną popularnością cieszyła się na Rusi oraz w Polsce jako broń myśliwska i bojowa. Zazwyczaj nie przekraczała długości dwóch metrów. Bardzo często w drzewcu czyniono wyżłobienia aby zmniejszyć jego wagę. W efekcie broń nie nadawała się do cięć, lecz jedynie do pchnięć.

[Miguel de Catalan]

Partyzana

Broń drzewcowa o obosiecznym grocie, posiadającym u nasady dwa rozgałęzienia o kształcie skrzydeł lub półksiężyca. Używana jako broń bojowa piechoty, w XVII wieku stała się bronią paradną: oznaką godności oficerskiej oraz bronią straży pałacowych.

W Polsce mniej popularna, używana głównie jako broń paradna straży. W Rosji pojawiła się w XVII wieku i była używana aż do lat 30. XVIII wieku. Z racji faktu, że stała się oznaką stopni oficerskich, nazywana też była kapralskim kijem.